Trường hợp phụ nữ bị tiểu đường có nguyện vọng mang thai, điều quan trọng là cần phải phòng ngừa nguy cơ xuất hiện bất thường ở thai nhi, sảy thai do tăng đường huyết và không ảnh hưởng tới quá trình phát triển khỏe mạnh của trẻ cũng như tình trạng bệnh tiểu đường của người mẹ.
1. Đạt được và duy trì kiểm soát đường huyết
Mục tiêu đầu tiên của việc kiểm soát đường huyết trước khi mang thai là phòng ngừa nguy cơ xuất hiện bất thường ở thai nhi, sảy thai do kiểm soát đường huyết không tốt ở thời kỳ đầu thai kỳ. Vì việc có thực hiện tốt việc này hay không ở phụ nữ bị tiểu đường liên quan chặt chẽ đến tỷ lệ xuất hiện bất thường ở thai nhi.
Duy trì và kiểm soát đường huyết trước khi mang thai là vô cùng quan trọng (Ảnh: Internet)
Mối liên quan giữa chỉ số đường huyết của thai phụ giai đoạn đầu thai kỳ và nguy cơ xuất hiện bất thường ở thai nhi, sảy thai là mối quan hệ tương ứng chặt chẽ. Trường hợp HbA1c vượt quá 7%, nguy cơ xuất hiện bất thường ở thai nhi, sảy thai sẽ tăng lên, vì vậy phụ nữ bị tiểu đường cần hướng đến tiêu chuẩn kiểm soát trước khi mang thai là HbA1c <7%.
2. Những chú ý khi sử dụng thuốc giảm đường huyết
2.1 Thuốc uống giảm đường huyết
– Nhóm thuốc Biguanide (Metformin)
Thuốc cải thiện tính kháng insulin như metformin trước đây được sử dụng như một phương pháp điều trị vô sinh cho tình trạng rối loạn rụng trứng ở phụ nữ bị hội chứng buồng trứng đa nang (PCOS), do đó có rất nhiều trường hợp phụ nữ sử dụng loại thuốc này ở giai đoạn đầu thai kỳ. Kết quả phân tích tổng hợp gần đây cũng chỉ ra rằng metformin không có nguy cơ gây dị tật thai nhi.
Ngoài ra theo kết quả của một thử nghiệm ngẫu nhiên có đối chứng (MIG-trial) thực hiện so sánh việc sử dụng metformin và insulin cho bệnh tiểu đường ở phụ nữ mang thai, vì không có sự chênh lệch giữa hiệu quả của metformin và điều trị insulin với phụ nữ mang thai bị tiểu đường nên ở một số quốc gia, metformin được sử dụng như một biện pháp thay thế insulin và đối phó với tình trạng hạ đường huyết. Hiện nay, sự an toàn lâu dài của metformin ở trẻ em vẫn chưa được làm sáng tỏ nên phụ nữ bị tiểu đường có tình trạng kháng insulin mạnh mẽ và bị PCOS, đến khi xác nhận mang thai, cần tham khảo ý kiến bác sĩ về việc sử dụng metformin. Hiện nay, ở Bắc Mỹ, một thử nghiệm ngẫu nhiên có kiểm soát (MiTy trial) với đối tượng là những thai phụ bị tiểu đường tuýp 2 đã được tiến hành để xác định xem việc bổ sung metformin và điều trị insulin khi mang thai có ảnh hưởng tốt như thế nào đến mẹ và bé.
– Nhóm thuốc ức chế α-glucosidase
Trong nhóm thuốc ức chế α-glucosidase, voglibose và acarbose là những thuốc có tác dụng dược lý trong đường ruột giúp làm chậm quá trình tiêu hóa và hấp thụ carbohydrate. Do đó, về lý thuyết, đây là những loại thuốc có thể sử dụng trong thai kỳ. Đặc biệt, voglibose là loại thuốc thường dễ được chỉ định cho phụ nữ bị tiểu đường có mong muốn mang thai. Chưa có báo cáo về việc sử dụng thuốc miglitol trong giai đoạn mang thai.
– Nhóm thuốc Sulfonylurea
Vì Glibenclamide, một loại thuốc SU thế hệ thứ hai, có tác động di chuyển nhau thai nhỏ hơn so với thuốc SU thế hệ thứ nhất, do đó loại thuốc này được sử dụng thay thế cho insulin trong điều trị bệnh tiểu đường ở phụ nữ mang thai. Mặt khác vì không có báo cáo xác nhận chi tiết về ảnh hưởng gây quái thai, sảy thai ở giai đoạn đầu thai kỳ của loại thuốc này nên những phụ nữ bị tiểu đường có nguyện vọng mang thai nên chuyển sang điều trị bằng insulin từ trước khi mang thai.
– Các loại thuốc uống giảm đường huyết khác
Thông tin về việc sử dụng các loại thuốc tiểu đường như nhóm thuốc Thiazolidine, nhóm thuốc ức chế DPP-4, nhóm thuốc ức chế SGLT2 là không nhiều, vì vậy nếu phụ nữ bị tiểu đường có dự định mang thai, nên chuyển sang điều trị bằng insulin.
2.2 Chất đồng vận thụ thể GLP-1
Vì không có báo cáo về việc sử dụng các loại thuốc như liraglutide, exenatide nên những bệnh nhân tiểu đường có dự định mang thai nên ngừng sử dụng loại thuốc này.
Kiểm soát trước khi mang thai ở phụ nữ bị tiểu đường cần có sự giám sát của bác sĩ (Ảnh: Internet)
3. Các loại thuốc khác và xác nhận tính an toàn trong thai kỳ
3.1. Lựa chọn thuốc giảm huyết áp
Sử dụng thuốc ức chế men chuyển angiotensin (ACE) và thuốc đối kháng thụ thể angiotensin II (ARB) trong thai kỳ sẽ gây hạ huyết áp thai nhi và giảm lưu lượng máu thận do tác động của thuốc ức chế hệ renin angiotensin (RA) qua nhau thai đến hệ RA thai nhi. Kết quả, vì các loại thuốc này gây ra tình trạng ít nước ối do rối loạn chức năng thận của thai nhi, suy giảm sự hình thành vòm sọ, phổi của thai nhi, rối loạn chức năng thận của thai nhi, thai nhi tử vong trong tử cung, thai nhi tử vong khi mới sinh, do đó các loại thuốc ức chế hệ RA như thuốc ức chế ACE, ARB, thuốc ức chế renin bị cấm sử dụng trong thai kỳ. Vì vậy, về nguyên tắc, không nên sử dụng các loại thuốc ức chế hệ RA này trước khi mang thai.
Liên quan đến nguy cơ gây quái thai của thuốc ức chế ACE, có nhiều báo cáo cho thấy phơi nhiễm trong quá trình hình thành các cơ quan ở thai nhi sẽ làm tăng nguy cơ dị tật tim mạch và hệ thần kinh trung ương, tuy nhiên vẫn có những ý kiến tranh cãi về vấn đề này. Do đó, nếu đánh giá rằng tác dụng bảo vệ thận của thuốc ức chế men chuyển đối với bệnh thận tiểu đường vượt quá các nguy cơ gây quái thai kể trên, phụ nữ bị tiểu đường vẫn có thể dùng thuốc cho đến khi xác nhận có thai, sau đó nên ngừng sử dụng hoặc thay đổi loại thuốc khi mang thai.
Một số loại thuốc giảm huyết áp có thể sử dụng trong thai kỳ như alpha-methyldopa, labetalol, hydralazine, nifedipin…
Lựa chọn thuốc và xác nhận tính an toàn trong thai kỳ là vô cùng quan trọng (Ảnh: Internet)
3.2 Các loại thuốc điều trị rối loạn lipid máu
Việc ngừng điều trị giảm mức cholesterol trong thai kỳ không ảnh hưởng đến việc điều trị rối loạn lipid máu lâu dài, do đó phụ nữ bị tiểu đường không nên sử dụng các loại thuốc điều trị rối loạn lipid máu khi mang thai. Các hướng dẫn từ nhiều quốc gia, trong đó có Nhật Bản đều khuyến khích phụ nữ bị tiểu đường nên ngừng sử dụng nhóm thuốc statin và nhóm thuốc fibrat từ trước khi mang thai. Mặc dù, ảnh hưởng lâu dài của nhóm thuốc statin đối với trẻ vẫn chưa được làm rõ nhưng cũng có những hướng dẫn ở nước ngoài chỉ ra có thẻ ngừng sử dụng các loại thuốc này khi mang thai. Các loại thuốc điều trị rối loạn lipid máu có thể sử dụng trong thai kỳ là resin (cholestyramine, colestimide), ezetimibe, thuốc axit nicotinic.
Ngoài ra, phụ nữ bị tiểu đường cũng không nên bỏ qua những điều cơ bản cần chú ý trước khi mang thai như bỏ thuốc lá, bổ sung axit folic, điều chỉnh cân nặng hợp lý, bổ sung vắc-xin rubella khi cần thiết.